Wśród zagranicznych usługodawców prowadzących działalność we Francji panuje przekonanie iż zaświadczenia o oddelegowaniu A1 wydawane ich pracownikom przez urząd ubezpieczeń społecznych kraju pochodzenia stanowią immunitet chroniący ich przed sankcjami ze strony francuskich urzedów kontrolnych i tutejszych sądów.
W świetle francuskiego prawa i praktyki orzeczniczej, odpowiedź ta jest jednak bardziej zniuansowana.
- Jak jest rola zaświadczenia A1 ?
Przepisy europejskie określają zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, których celem jest objęcie pracowników przemieszczających się w obrębie Unii Europejskiej systemem zabezpieczenia społecznego jednego państwa członkowskiego, aby uniknąć nakładania się przepisów krajowych i wynikających z tego komplikacji.
Zgodnie z art. 11 ust. 3 rozporządzenia 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, ogólną zasadą jest stosowanie ustawodawstwa państwa, w którym wykonywana jest praca najemna. W świetle interpretacji tego przepisu, pracodawca mający siedzibę w państwie Unii Europejskiej i jego pracownicy oddelegowani do Francji nadal podlegają ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa pochodzenia.
Legalność sytuacji zagranicznej firmy i jej pracowników potwierdza zaświadczenie A1 wydane przez organ zabezpieczenia społecznego kraju pochodzenia pracodawcy.
Na potrzeby kontroli przeprowadzanych przez władze francuskie, firma zagraniczna powinna przedstawić zaświadczenia A1 wystawione dla każdego z oddelegowanych pracowników.
W ramach nałożonego na niego obowiązku zachowania czujności, francuski zleceniodawca usługi musi uzyskać od swojego podwykonawcy z innego kraju Unii Europejskiej, przed rozpoczęciem wykonania umowy, a następnie co 6 miesięcy w czasie jej trwania, zaświadczenia A1 dla oddelegowanych przez niego pracowników.
- Jaka jest moc prawna zaświadczenia A1 ?
Zaświadczenie A1 ma szczególną moc prawną. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził, że dopóki zaświadczenie A1 nie zostanie wycofane lub uznane za nieważne przez organy, które je wydały, jest ono wiążące w krajowym porządku prawnym państwa członkowskiego, do którego pracownik jest delegowany (TSUE, 27 kwietnia 2017 r., sprawa A-ROSA Flussschiff, C-620/15).
W wyroku z dnia 2 marca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przypomniał, że zaświadczenie A1, nawet tymczasowo zawieszone, nie traci mocy wiążącej i nadal wiąże sądy. Trybunał przypomniał czynności, które państwo członkowskie musi podjąć, jeśli ma wątpliwości co do ważności takich dokumentów i dowodów potwierdzających ich wagę prawną (TSUE, 2 marca 2023 r., sprawa C-410/21).
- Czy istnieje możliwość zakwestionowania zaświadczenia A1 przez francuskie władze ?
Na wniosek władz francuskich, organ zabezpieczenia społecznego, pod który podlegają oddelegowani pracownicy, może uznać ich zaświadczenia A1 za nieważne.
W przypadku sporu dotyczącego ważności zaświadczenia A1 istnieją procedury dialogu między państwami, które zostały wprowadzone w celu umożliwienia wycofania zaświadczeń A1 w razie potrzeby.
Sąd Kasacyjny orzekł, że sędzia prowadzący postępowanie karne w sprawie pracy niezgłoszonej, z powodu niezłożenia oświadczeń do organów zabezpieczenia społecznego, może cofnąć wspomniane zaświadczenia A1 tylko wtedy, gdy na podstawie analizy konkretnych dowodów zebranych podczas dochodzenia sądowego ustalono, że zaświadczenia A1 zostały uzyskane w sposób nieuczciwy oraz że dana instytucja wydająca nie uwzględniła wniosku o ich wycofanie w rozsądnym terminie (Crim, 18 września 2018 r., odwołanie nr 13-88.631, Bull. crim. 2018, nr 160 i Crim. 2 marca 2021 r., 19-80.991, opublikowane w biuletynie).
Jeżeli organ wydający cofnie zaświadczenia A1 lub nie udzieli odpowiedzi w rozsądnym terminie, zagraniczny pracodawca zostanie zobowiązany do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne w kraju przyjmującym.
Jeśli zaś chodzi o francuskiego zleceniodawcę, może on zostać zobowiązany do zagwarantowania wypłaty odszkodowania za pracę niezgłoszoną, na podstawie zasady odpowiedzialności solidarnej, jeżeli, mimo ostrzeżenia ze strony francuskich urzedów kontrolnych co do obecności pracowników niezgłoszonych we Francji, nie polecił niezwłocznie ich pracodawcy, aby położył kres tej sytuacji (Cass. Soc., 4 listopada 2020 r., nr 18-24.451).
Ze względu na rygorystyczny charakter tego obowiązku nałożonego na francuskich zleceniodawców, często zrywają oni lub zawieszają współpracę ze swoimi europejskimi podwykonawcami, po otrzymaniu pisma od lokalnych inspektorów pracy.